Tenshin Shōden Katori Shintō-ryū (w skrócie Katori) to najstarsza japońska szkoła szermierki, obejmująca m. in. sztukę walki mieczem kataną (kenjutsu), kijem (bōjutsu), glewią (naginatajutsu), włócznią (sōjutsu) (patrz: program szkoły).
Założona w XV wieku, przetrwała po dziś dzień za sprawą bezpośredniego przekazu, dzięki czemu jest obecnie jednym z najlepiej zachowanych średniowiecznych systemów bojowych na świecie. W odróżnieniu od współczesnych sztuk walki takich jak iaidō, aikidō czy kendō (tzw. gendai būdō), powstała z myślą o praktycznym zastosowaniu na polu bitwy i zaliczana jest do tzw. starych samurajskich szkół (kōryū bujutsu) o długiej tradycji.
Do Europy dotarła za sprawą mistrza Yoshio Sugino (1904–1998), który przyczynił się do popularyzacji szkoły w Japonii (m.in. układał choreografię walk do filmów Akiry Kurosawy i szkolił aktorów takich jak Toshiro Mifune; wprowadzał także Katori Shintō-ryū do szkół i uczelni) i na świecie. Po jego śmierci nauczanie w Europie kontynuował jego asystent i bliski uczeń Goro Hatakeyama (1928-2009) oraz jego syn spadkobierca – Sugino Yukihiro.
Założyciel szkoły
Iizasa „Chōisai” Ienao (1387-1488) urodził się w wiosce Iizasa w prowincji Shimosa. Był wybitnym włócznikiem i szermierzem na służbie rodu Chiba. Po upadku klanu długo błądził po kraju, by w końcu osiąść w pobliżu świątyni Katori, która była ówcześnie popularnym centrum sztuk walki. Przyjął święcenia mnisie otrzymując imię Choisai i rozpoczął długoletni trening, którego owocem było założenie szkoły Katori Shintō-ryū.
Znane są liczne (często sprzeczne) historie na na temat jego życia. Wiadomo, że już za młodu był jednym z nauczycieli szoguna Ashikaga Yoshimasa (1436–1490). Przez pewien czas piastował także urząd gubernatora prowincji Yamashito. Według niektórych zapisów był również ekspertem Musō Jikiden Ryū Yawaragi, będąc siódmym głównym instruktorem tej szkoły („yawara czy yawaragi” jest starszym określeniem dla jujutsu).
Legenda powstania szkoły
Legenda głosi, że w wieku 60 lat Chōisai rozpoczął intensywny, samotny, 1000-dniowy trening w świątyni Katori, gdzie praktykował techniki walki dzień i noc, aż pewnego dnia, gdy upadł z wycieńczenia i zapadł w drzemkę, we śnie ukazało mu się kami (bóstwo) świątyni i przekazało mu zwój mokuroku heiho no shinsho, zawierający opisy wszystkich technik i kata.
Od tego cudownego snu pochodzi nazwa szkoły Tenshin Shōden Katori Shintō-ryū, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „Zgodna z boską prawdą droga bóstwa świątyni Katori”. Legenda ta jest typowa jak na tamte czasy, kiedy wielu szermierzy przypisywało swoje niezwykłe umiejętności kontaktom z kami.
Losy szkoły
Oryginalnie techniki Katori Shintō-ryū były przekazywane przez rodzinę Iizasa. Aktualnie głową szkoły jest XX pryncypał Yasusada Iizasa (Iizasa Shuri-no-suke Yasusada), jednak z przyczyn zdrowotnych nie uprawia on sztuk walki i nauczanie powierzył mistrzowi Risuke Ōtake. Ten z kolei po przejściu na emeryturę ogłosił swoim następcą swojego najstarszego syna Nobutoshi Ōtake, zaś swojemu młodszemu synowi – Kyōsō Shigetoshi – nadał tytuł shihan-dai. W 2017 roku Kyōsō Shigetoshi uzyskał pełnoprawny tytuł shihan’a (nauczyciela prowadzącego) i stał się oficjalnym przedstawicielem szkoły. Jego starszy brat Nobutoshi Ōtake został wydalony ze szkoły 9 grudnia 2018 roku.
Słynni szermierze i wpływ Katori Shintō-ryū na inne szkoły
Na bazie Katori Shintō-ryū wyrosło wiele ówczesnych szkół walki. Kilku znanych szermierzy (w tym Tsukahara Bokuden i Matsumoto Bizen no kami Masanobu), którzy uczyli się bezpośrednio od Chōisai lub jego następców, założyło własne szkoły, używając wariacji jej nazwy np.: Shintō pisane różnymi znakami – Kashima Shintō-ryū (Bokuden-ryū), Kashima-ryū, Kashima shin-ryū (założona przez Matsumoto), Arima-ryū, Ichiu-ryū, Shigen-ryū.
Charakterystyka stylu
Techniki Katori Shintō-ryū przewidziane są do zastosowania na polu bitwy do walki w pełnym uzbrojeniu. Szerokie i stabilne pozycje miały umożliwiać pewne poruszanie się po nierównym terenie i zapewnić odpowiednią siłę cięć. W odróżnieniu od walki sportowej, celem każdego ataku są tu nieosłonięte zbroją miejsca (luki w zbroi, tzw. suki). Szkoła kładzie największy nacisk na naukę technik miecza (katana), lecz szkolenie miało przygotować samuraja (jap. bushi) do walki także innym orężem, a przy jego braku do walki wręcz (patrz: program szkoły).
Katori Shintō-ryū znane jest z niezwykle oryginalnego i efektywnego sposobu treningu. Opiera się on na nauce technik ułożonych w układy ćwiczebne (kata) dla dwóch osób, przy czym cięcia zamiast w ciało wyprowadzane są na broń treningową (co jest mylnie postrzegane jako twarde zblokowania), tak aby umożliwić bezpieczny, ale nieprzerwany trening z pełną szybkością i siłą. Dzięki takiemu podejściu, w każde kata mogły zostać wplecione dziesiątki technik i praktycznych rozwiązań, które z czasem stają się intuicyjne i odruchowe dla ćwiczących.
Współcześni mistrzowie
- Kyōsō Shigetoshi – aktualnie główny instruktor szkoły i najmłodszy syn poprzedniego shihan’a Risuke Ōtake.
- Nobutoshi Ōtake – poprzedni główny instruktor szkoły i najstarszy syn Risuke Ōtake. Został oficjalnie wydalony ze szkoły 9 grudnia 2018 roku.
- Risuke Ōtake (1926-2021) – poprzedni główny instruktor szkoły. Pobierał nauki u Hayashi Yazaemon (1892-1964). Pomimo przejścia na emeryturę nadal mieszka i naucza w pobliżu miasta Narita w prefekturze Chiba w Japonii. Zmarł w wieku 95 lat w Naricie.
- Yukihiro Sugino (1937-) – urodził się w Kawasaki i posiada stopień 9. dan. Został mianowany oficjalnym reprezentantem gałęzi Katori Shintō-ryū przez Iizasa Yasusada. Kontynuuje nauczanie i tradycje przekazane mu przez swojego ojca Yoshio Sugino w swoim dōjō w Kawasaki w Japonii.
- Yoshio Sugino (1904-1998) – posiadał stopień 10. dan. Odpowiedzialny za rozkwit i popularyzację Katori Shintō-ryū w Japonii. Obecnie jego linia jest kontynuowana przez jego syna – Sugino Yukihiro.
- Goro Hatakeyama (1928-2009) – asystent i bliski uczeń Yoshio Sugino. Posiadał stopień Menkyo Kaiden (9. dan) oraz prowadził liczne seminaria w Europie (także w Polsce) i Ameryce Północnej. Jego linia nauczania jest kontynuowana przez jego uczniów. Pięciorgu z nich (m.in. Sergio Mor Stabilini, Andrea Re) nadał stopień 7. dan (Menkyo Okuden).