Dlaczego walczono kijem
Kij jest jedną z pierwszych broni jakich używał człowiek. Zwykły kawałek drewna, nie wyróżnia się szczególnie na tle późniejszego oręża, lecz we właściwych rękach potrafi być niezwykle skuteczny.
Dzięki prostej konstrukcji kij był używany prawdopodobnie na całym świecie, przez wszystkie warstwy społeczne. Co więcej, w porównaniu do np. miecza czy włóczni, nie jest od razu identyfikowany jako broń, wygląda raczej jak przedmiot codziennego użytku (nieraz spełniał obie te funkcje). Wszędzie tam gdzie dostęp do innej broni był ograniczony, ze względów materialnych czy prawnych, do samoobrony ludzie sięgali po kij.
Jako broń, kij jest uniwersalny. Potrafi nie tylko zadawać potężne, śmiertelne uderzenia, ale może być także wykorzystywany do obezwładnienia.
Budowa i nazewnictwo
Japońska nazwa bō znaczy dosłownie “kij” i dzisiaj jest synonimem jego najpopularniejszej odmiany – rokushakubō, czyli “kij o długości 6 shaku”. Dokładne wymiary mogą nieznacznie różnić się, w zależności od konkretnej szkoły i preferencji ćwiczącego. Za standardowe przyjmuje się długość około 1,82 m (6 shaku) i średnica około 3 cm (1 sun).
Obecnie bō jest wykonane z jednego kawałka drewna (np dąb, buk) i ma przekrój okrągły (marubō). Historycznie spotykano także inne odmiany np. sześciokątne (rokakubō) i ośmiokątne (hakakubō). Czasem drewnianą konstrukcję wzmacniano paskami z metalu, lecz ze względu na wagę zazwyczaj najlepszą opcją pozostawało samo drewno.
W japońskim budo można spotkać się także z innymi odmianami kija. Popularny we współczesnych sztukach walki jō ma zazwyczaj długość 1,27m. Według legendy wymyślone zostało przez Muso Gonnosuke Katsuyoshi (notabene, adepta Katori Shinto ryu), miało być w założeniu szybsze i łatwiejsze w użyciu niż dłuższe bō, lecz z zachowaniem przewagi dystansu nad mieczem. Z kolei hanbō, jak wskazuje nazwa, ma długość połowy bō czyli 90cm (3 shaku). Jest to długość odpowiednia, by mógł też służyć jako laska do podpierania się – pozornie niegroźny przedmiot codziennego użytku.
Tak samo jak drewniana broń treningowa (np. bokken), kij wymaga okresowego szlifowania i smarowania olejem roślinnym (np. bezwonnym olejem rzepakowym).
Sztuki walki stosujące kij
Chociaż największy nacisk w koryu (dawnych szkołach bojowych) kładziono na techniki miecza, kij był równie popularny, a wojownicy, nawet jeśli sami nie uczyli się nim posługiwać, byli świadomi jego skuteczności w walce, oraz metodami obrony przed nim. Warto wiedzieć, że kij można interpretować także, oprócz broni samej w sobie, jako fragment złamanej włóczni (yari) – równoległe nauczanie technik włóczni i kija przygotowywało więc na taką, częstą przecież na polu bitwy, sytuację.
Samuraj, gdy już używał kija, zazwyczaj preferował bō. Szacuje się że pod koniec okresu feudalnego, ponad 300 szkół posiadało w swoim programie bōjutsu. Najstarszymi z nich są m.in. Katori Shinto ryu, Kashima Shinto ryu i Takenouchi ryu.
Z kolei Shinto Muso ryu zapoczątkowała i rozpowszechniła techniki jōjutsu, które zostały włączone również do innych stylów walki. Z tej szkoły wywodzi się także współczesna sztuka Seitei Jōdō.
Kij używany jest również w niektórych sztukach walki wręcz, takich jak Karate i Aikido.
Kij kontra miecz
Głównym atutem bō w pojedynku z mieczem jest jego długość, która pozwala pozostawać poza zasięgiem miecza i utrzymywać przeciwnika na dystans. Kij można przesuwać w rękach, co pozwala na dodatkowe zwiększenie zasięgu przy pchnięciach. Długość kija oznacza także, że (ze względu na zasadę dźwigni) przy zamachu końcówka zyskuje dużą energię. Dzięki temu zadanie śmiertelnego ciosu nie wymaga użycia dużej siły przez atakującego. Oczywiście pod warunkiem, że uderzenie zostało wykonane poprawnie.
Długość bō może być jednak też jego wadą. Podobnie jak w przypadku naginaty i yari, posługiwanie się nimi wymaga miejsca, i nie nadają się do ciasnych pomieszczeń. Co ważniejsze, skoro atak wyprowadzany jest końcem kija, broń traci swoją efektywność, gdy przeciwnik skróci dystans.
Techniki walki kijem w Katori Shinto ryu
Kij bō jest drugą w kolejności bronią z którą zapoznają się uczniowie Katori Shinto ryu – po uprzednim poznaniu podstaw miecza. Jest też pierwszą z długich broni, a dobre opanowanie bōjutsu procentuje przy późniejszej nauce naginaty oraz yari.
Na poziomie podstawowym – omote no bō – poznaje się się sześć kata (sekwencji) wykonywanych w parach. Osoba mniej zaawansowana nazywa się uchikomi i uczy się technik kija. Natomiast uke to partner bardziej doświadczony, posługujący się mieczem.
Podobnie jak z pozostałymi elementami Katori Shinto ryu, oprócz poziomu omote istnieje także poziom “ukryty” – gokui no bō. Techniki i kata gokui są nauczane dopiero po latach praktyki, na dalszych stopniach mistrzowskich.
