Każda osoba interesująca się bronią białą prędzej czy później zadaje sobie pytanie – a co gdyby zamiast jednego miecza, używać dwóch jednocześnie? W dzisiejszych filmach czy literaturze nietrudno o przykłady, a fikcyjny szermierz przedstawiony jest wówczas jako niezwykle zabójczy i skuteczny. Motyw ten jest także obecny w wielu grach RPG, zarówno “papierowych” (np. Dungeons & Dragons), jak i komputerowych (seria The Elder Scrolls, Star Wars – Knights Of The Old Republic), gdzie kierowana przez gracza postać może dzięki niemu zadawać podwójne obrażenia, lub atakować dwa razy szybciej.
Walka dwoma mieczami, nauczana w ramach realnych sztuk walki, jest udokumentowana historycznie – jednak nigdy nie osiągnęła takiej popularności jak mogłoby się dziś wydawać. Wbrew pop-kulturowemu wyobrażeniu, nie czyni szermierza automatycznie “dwa razy silniejszym”. Techniki dwóch mieczy nie miały też zastosowania na polu bitwy – tam największą rolę odgrywała drzewcowa broń długa, względnie miecz i tarcza która mogła chronić przed strzałami. Niemniej w pewnych konkretnych sytuacjach (pojedynki, walka uliczna) dawały szermierzowi przewagę od której mogło zależeć jego życie.
Choć w źródłach historycznych można spotkać wzmianki o walce dwoma długimi mieczami, były to raczej wyjątki od reguły. Taka konfiguracja jest po prostu zbyt niewygodna w użyciu, oba ostrza przeszkadzały sobie nawzajem. Dlatego częściej wykorzystywano dwie bronie krótkie, lub dłuższy miecz w ręce dominującej oraz broń pomocniczą w drugiej. Tę rolę mógł pełnić sztylet lub drugi, krótszy miecz. Zwłaszcza to drugie połączenie w średniowiecznej Japonii stało się z czasem niezwykle popularne.
Daishō
Samurajowie posługiwali się na przestrzeni wieków kilkoma rodzajami broni siecznej, które z grubsza można podzielić na długą – daitō i krótką – shōtō. Gdy noszone są w parze, taki zestaw zwany jest daishō – co można dosłownie przetłumaczyć jako “duży i mały”.
Oryginalnie do bitwy zabierano ze sobą miecz tachi i nóż tantō zatknięty za pas. W okresie Muromachi (1336 – 1573) stopniowo nóż został zastąpiony krótkim mieczem – wakizashi lub inaczej kodachi (dosł. “małe tachi”). Następnie, w okresie Azuchi-Momoyma (1568-1603) także tachi wyszło z użycia na rzecz nieco krótszej i mniej zakrzywionej katany, która przejęła funkcję długiego miecza.
Nie jest do końca pewne dlaczego kodachi zastąpiło tantō w roli broni dodatkowej. Można przypuszczać że krótki miecz lepiej niż nóż sprawdzał się jako broń wewnątrz budynków. Zwyczajowo samuraj, przychodząc na audiencję do swojego pana lub shoguna zostawiał katanę na stojaku w pobliżu wejścia, i kontynuował wizytę uzbrojony tylko w kodachi.
W efekcie postępujących zmian w uzbrojeniu, wśród samurajów upowszechnił się zwyczaj noszenia dwóch mieczy, a w okresie Edo (od 1603) stał się on symbolem ich statusu. Edykt shogunatu Tokugawa z 1629 roku nakazał, aby samuraj podczas wykonywania swych “oficjalnych” obowiązków nosił przy sobie daishō. Zamożniejsi wojownicy coraz częściej zamawiali oba miecze u tego samego kowala, z pasującymi do siebie detalami oprawy.
Tak samo jak w przypadku pojedynczej katany, daishō nosi się przy lewym boku, z oboma ostrzami zwróconymi do góry. Miecze włożone są za pas obiPas służący do przepasywania tradycyjnych japońskich kimon, yukat i keikogi, zarówno męskich (ok. 10 cm) jak i damskich (ok. 30 cm). Więcej lub za paski wiążące hakamęSpodnie będące częścią tradycyjnego stroju japońskiego. Pierwotnie noszone były jedynie przez mężczyzn, lecz w czasach dzisiejszych zakładają je również kobiety. Stosowane są w także w japońskich sztukach walki. Więcej na biodrach, przy czym zazwyczaj kodachi wkłada się niżej i bliżej brzucha niż katanę. Przy dobywaniu obu mieczy wojownik najpierw wyciąga katanę, później kodachi, przy chowaniu kolejność jest odwrotna.
Niten Ichi Ryū - szkoła Musashi Miyamoto
Fundamentem japońskich szkół koryū było kenjutsu. Jednak, skoro samuraj miał dostęp do dwóch mieczy, naturalnym było że przynajmniej część szkół nauczała trudnej sztuki posługiwania się nimi jednocześnie – znanej jako nitōken lub nitō.
Zdecydowanie najsłynniejszą ze szkół związanych z dwoma mieczami jest Niten Ichi Ryū. Została założona we wczesnym okresie Edo (prawdopodobnie pomiędzy 1604 a 1640) przez Miyamoto Musashi, jednego z najsłynniejszych japońskich szermierzy. Jak większość samurajskich szkół naucza walki zróżnicowanym orężem (np. kijem bōKij o długości około 1,82 m (6 shaku) i średnicy około 3 cm (1 sun), wykonany z jednego kawałka drewna (zazwyczaj dębu lub buku), służący do walki po złamaniu się końcówki włóczni yari lub naginaty Więcej), lecz największy nacisk kładzie na kenjutsu i oczywiście nitōken. Przejawia się to już w samej nazwie, którą można przetłumaczyć jako “szkoła dwóch niebios jako jednego”. Musashi zawarł techniki oraz filozofię swojego stylu w “Księdze pięciu kręgów” (Go Rin no Sho), którą napisał pod koniec swojego życia. Niten Ichi Ryu przetrwało do naszych czasów i jest nauczane na całym świecie. Jest także jednym z głównych źródeł technik dwóch mieczy w dzisiejszym kendō.
W materiałach i dyskusjach poświęconych walce dwoma mieczami, Niten Ichi Ryū pojawia się w zasadzie zawsze na pierwszym miejscu – mimo to szkoła ta nie jest ani jedyną, ani też pierwszą, która posiada w swoim programie nitō. Musashi bazował swój styl na wcześniejszych dokonaniach swojego dziadka (Miyamoto Musashi no kami Yoshimoto, twórcy Enmei Ryū), oraz ojca (Miyamoto Munisai, założyciela Tori Ryū). Oczywiście, nie tylko szkoły związane z rodem Musashi nauczają nitō – z tych które przetrwały do dzisiaj można wymienić Yagyu Shinkage Ryū, Shingyoto Ryū i Tatsumi Ryū. Ciekawostką jest też Tendo Ryu – znana dziś przede wszystkim z technik naginaty, posiada w programie również walk dwoma kodachi, nieco różniącymi się długością.
Techniki dwóch mieczy zawiera także jedna z najstarszych zachowanych koryū – Tenshin Shōden Katori Shintō-ryū.
Ryōtōjutsu - dwa miecze w Katori Shintō-ryū
Walka dwoma mieczami w programie Katori Shintō-ryū występuje pod nazwą ryōtōjutsu – gdzie ryoto oznacza dosłownie “oba miecze”. W przeciwieństwie do kenjutsu czy bōjutsu, ryōtōjutsu należy do ura-waza – sekretnych technik, które są przekazywane dopiero uczniom z którzy uzyskali stopnie mistrzowskie, po wielu latach praktyki w posługiwaniu się mieczem i pozostałymi brońmi z poziomu omote.
W programie szkoły znajdują się cztery kata (sekwencje ruchów) poświęcone ryōtō. Poniżej wymienione są ich nazwy wraz z tłumaczeniami oraz nazwy pierwszych kamae (pozycji, gardy):
– eigetsu no tachi (niō no kurai) | 【永月之太刀】 （二王之位） | miecz wiecznego księżyca (pozycja dwóch królów) |
– suigetsu no tachi (tenchi no kurai) | 【水月之太刀】 （天地之位） | miecz księżyca odbitego w wodzie (pozycja niebios i ziemi/ pozycja całego uniwersum) |
– isonami no tachi (fūha no kurai) | 【磯浪之太刀】 （風葉之位） | miecz przybrzeżnych fali/ miecz fali uderzającej o brzeg (pozycja liści na wietrze) |
– murakumo no tachi (sasu no kurai) | 【村雲之太刀】 （佐寿之位） | miecz chmur nad wioską/ miecz zachmurzonej wioski (pozycja ratująca życie) |
Kata ćwiczone są w parach, gdzie partner mniej zaawansowany (kirikomi) posługuje się dwoma mieczami – razem ze standardowym bokkenem używa się drewnianego kodachi o długości 1 shaku 8 sun, czyli około 55cm. Partner bardziej zaawansowany (uke) posługuje się jednym mieczem / bokkenem.
Zalety i wady ryōtō
Największą zaletą używania dwóch mieczy jest większa elastyczność. W zależności od sytuacji obu broni można użyć do ataku lub obrony. Gdy jeden miecz kontroluje broń przeciwnika, drugi może bez przeszkód zaatakować. Można również parować przez skrzyżowanie obu ostrzy, a przy odpowiednim ich ułożeniu możliwe jest zakleszczenie miecza przeciwnika, całkowicie go unieruchamiając. Użycie krótkiego miecza wymusza skrócenie dystansu, wywierając jednocześnie większą presję.
Zalety nie przychodzą jednak za darmo. Nie ma co liczyć na sprawne posługiwanie się dwoma mieczami, bez wcześniejszego opanowania kenjutsu – problemy i braki techniczne zostaną jedynie bardziej uwidocznione przy przejściu do ryōtō. Wykonanie dobrego cięcia jedną rękę jest trudniejsze, nie będzie również tak silne. Obie ręce muszą w tym samym czasie wykonywać inne czynności – niezbędne jest więc wyćwiczenie dobrej koordynacji. Bez niej miecze będą sobie nawzajem przeszkadzać, zamiast się uzupełniać.
