Droga wojownika i japońskie sztuki walki

W dzisiejszych czasach modne stało się uprawianie różnych sportów i sztuk walki zarówno dla zdrowia, praktyki umysłu oraz w celach rekreacyjnych. Spora część z nich ma swoje korzenie w Japonii i w okresie ich kształtowania, służyła głównie do celów wojennych. W około XVI wieku powstał termin budō (武道), składający się z dwóch słów: bu (武 – wojenny, wojskowy) oraz  (道 – ścieżka, droga), oznaczający dosłownie “drogę walki” lub “sztukę wojny”. Wraz z nim zamiennie używano wtedy także określeń bujutsu (武術 – technika, sztuka walki) oraz bugei (芸 – ćwiczenie umysłu i ciała poprzez uprawianie sztuk walki).

Powstanie tradycyjnych szkół walki w Japonii

Wraz z koniecznością trenowania nowych wojowników (samurajów) do obrony poszczególnych prowincji Japonii, powstawały liczne szkoły walki. Każda z tych szkół reprezentowała wtedy własne interesy (często nawet konkurując z innymi i utajniając swoje techniki) i stawiała głównie nacisk na jedną lub kilka z wybranych przez siebie form walki. Techniki nauczane w tym okresie (przed rokiem 1868) określa się mianem koryū-bujutsu (古流武術 – sztuki walki w starym stylu), zaś do szkół które je rozpowszechniały należą m. in. : Kashima-shinryū, Musō Shinden-ryū, Niten’ichi-ryū, Shintō Musō-ryū Jōjutsu, Tenshin Shōden Katori Shintō-ryū oraz wiele innych.

Niten'ichi-ryū

Niten'ichi-ryū
źródło: http://m.niten.org

Niten’ichi-ryū została utworzona w XVII wieku przez legendarnego wojownika – Miyamoto Musashi. Nazwa szkoły dosłownie oznacza “szkoła taktyki dwóch niebios jako jedność” jako, że jej głównym elementem nauczania jest właśnie walka dwoma mieczami. Aktualnie w skład programu szkoły wchodzą: walka mieczem (tachi seiho), walka krótkim mieczem (kodachi seiho), walka dwoma mieczami (nito seiho), walka kijem (bōjutsu), obrona przed nożem (aikuchi roppo) oraz obrona przed mieczem (jitte to jutsu). Treningi odbywają się w parach z użyciem drewnianych broni.

Kashima-shinryū

Kashima-shinryū została założona w XV wieku przez Kunii Genpachirō Kagetsugu i Matsumoto Bizen-no-kami. W skład jej programu nauczania wchodziły: szermierka mieczem (kenjutsu), sztuka dobywania miecza (iaijutsu), walka kijem (bōjutsu), walka bez broni (jujitsu), walka sierpem (kamajutsu) oraz kilka innych nauk wymaganych w tradycyjnej edukacji samuraja. Po reformie Kunii Zen, szkoła ograniczyła się do nauczania szermierki mieczem.

Głównym elementem nauczania jest filozofia ichi-no-tachi, co dosłownie oznacza “po pierwsze miecz” i przejawia się zwracaniem szczególnej uwagi na przyjmowanie prawidłowych postaw przez adeptów. Podstawą treningu jest pięć zestawów kata składających się na kumitachi. Pierwsze kata wykonuje się za pomocą drewnianego miecza bokuto wyposażonego w grubą gardę (tsuba), zaś pozostałe za pomocą bambusowego miecza (shinai) dodatkowo obciągniętego skórą (fukuro-shinai). Zapewnia to bezpieczeństwo ćwiczących.

Musō Shinden-ryū

Styl walki, za którego twórcę uznaje się Hayashizaki Jinsuke Shinegobu. W XVIII wieku oryginalna szkoła Hayashizaki uległa podziałowi na dwie gałęzie: Shinomura i Tanimura. Szesnastym sokei z gałęzi Shinamura był Hakudō Nakayama i to właśnie on w XX wieku zaczął używać nazwy Musō Shinden Ryū Batto-Jutsu w stosunku do nauczanych przez siebie technik. Sensei Nakayama dokonał gruntownego przeglądu technik oraz podzielił formy w zależności od zaawansowania trenujących (shoden, chūden, okuden).

Aktualnie w skład programu nauczania szkoły wchodzi tylko sztuka dobywania miecza (iaijustu). Specyfiką charakterystyczną dla tej szkoły jest stosowanie cichych okrzyków (kiai), tylnych cięć do tyłu przez lewe ramię (furikaburi) oraz horyzontalna pozycja chowania miecza do pochwy (nōtō). Treningi są wykonywane bez partnera z użyciem ćwiczebnych mieczy z aluminium lub stali.

Shintō Musō-ryū Jōjutsu

Szkoła ta powstała w XVII wieku. Jej ojcem był Musō Gonnosuke – samuraj, który po przegranym pojedynku z Miyamoto Musashi, poddawszy się medytacji w izolacji od świata, opracował techniki walki z użyciem krótkiego kija (jō). Techniki te pozwoliły Gonnosuke na wygranie (lub zremisowanie, jak podają niektóre źródła) kolejnej walki z jego uprzednim zwycięzcą. Od tej pory jego techniki walki krótkim kijem (jōjutsu) stały się sławne i rozprzestrzeniły się w wielu różnych dōjō w całej Japonii.

W dzisiejszych czasach istnieje wiele różnych szkół i organizacji nauczających jōjutsu razem z innymi technikami (m.in. aikijutsu). W większości szkół początki praktyki rozpoczynają się od poznania 12 podstawowych technik (kihon), po których następuje nauka poszczególnych form kata. Kata ćwiczone są w parach, przy czym wszystkie uderzenia są zatrzymywane kilka centymetrów od ciała dla zachowania bezpieczeństwa treningu.

Tenshin Shōden Katori Shintō-ryū

źródło: katorishintoryu.pl

Katori Shintō-ryū zostało zainicjowane w XV wieku przez Iizasa Chōisai Iga-no-kami Ienao. Jest to jedna z najstarszych japońskich klasycznych i kompleksowych szkół wojennych (sōgō bujutsu). Legenda głosi, że Chōisai będąc znamienitym szermierzem na służbie rodu Chiba, po upadku tegoż klanu osiadł w pobliżu świątyni Katori. Tam trenując bez przerwy przez 1000 dni upadł z wycieńczenia i podczas snu objawiło mu się bóstwo, które podarowało mu zwój mokuroku heiho no shinsho, zawierający opisy wszystkich technik i kata. Od tego cudownego snu pochodzi też nazwa szkoły Tenshin Shōden Katori Shintō-ryū, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „Zgodna z boską prawdą droga bóstwa świątyni Katori”.

Aktualnie do programu szkoły należą: szermierka mieczem (kenjutsu), sztuka dobywania miecza (iaijutsu), walka kijem (bōjutsu), walka glewią (naginatajutsu), walka krótkim mieczem (kodachijutsu), walka dwoma mieczami (ryōtōjutsu), walka włócznią (sojutsu), walka bez broni (jūjutsu), rzucanie ostrymi przedmiotami (shurikenjutsu) oraz przekazy ustne dotyczące technik tworzenia fortyfikacji, strategi i taktyki, obrony przed ninja, wiedzy astronomicznej i geograficznej oraz kosmologii i mistyki. Kata ćwiczone są w parach, przy użyciu drewnianej broni (za wyjątkiem iaijutsu) przy czym wszystkie uderzenia są zatrzymywane kilka centymetrów od ciała dla zachowania bezpieczeństwa treningu.

Powstanie nowoczesnych szkół walki

Niemal 250-letni okres pod wojskowymi rządami rodu Tokugawa, nazywany okresem Edo, doprowadził do wielu zmian w społeczeństwie Japonii. Polityka izolacji zapewniła pokój wewnętrzny oraz rozwój mieszczańskiej kultury, ale gospodarczo pozostawiła Japonię daleko w tyle za Zachodem. Japończycy przekonali się o tym w momencie przybycia statków „mocarstw zaoceanicznych” i domagania się otwarcia ich kraju dla handlu i współpracy. 

Podpisanie w 1854 roku narzuconego traktatu z Kanagawy gwałtownie wzmogło nastroje antyrządowe. Liczne grupy samurajów-patriotów zaczęły otwarcie krytykować sioguna, obwiniając go o słabość i nieudolność w stawianiu oporu cudzoziemcom z Europy i Stanów Zjednoczonych. W roku 1868 w wyniku trwającej od 1867 wojny domowej boshin, doszło do wydarzeń określanych mianem “restauracji Meiji”. Samurajowie z zachodnich domen feudalnych – Satsumy, Chōshū, Tosy i Hizen – obalili siogunat Tokugawów, zmuszając ostatniego z nich do ustąpienia z urzędu.

Władza została przekazana w ręce młodego cesarza Mutsuhito, który to w dniu 6 kwietnia 1868 wydał deklarację, zwaną Cesarską przysięgą w pięciu artykułach, zapowiadającą głębokie reformy wewnątrzpaństwowe. Od tego momentu wszystkie nowo powstałe sztuki walki określa się mianem gendai-budō (現代 武道 – nowoczesne sztuki walki). Do tych zaliczają się m. in.: aikidō, karate, kendō, kyūdō, iaidō, judō, jūkendō, naginata-dō oraz shōrinji kenpō.

Aikidō

Aikido
źródło: aikido.waw.pl

Aikidō (合気道 – droga zjednoczonego ducha) zostało opracowane w XX wieku przez ō-sensei Morihei Ueshiba. Sensei Ueshiba tworząc kolejne techniki, opierał się na swoich doświadczeniach ze szkoły Daitō-ryū oraz sztuki walki za pomocą włóczni yari, krótkiego kija jō oraz szermierki mieczem. Rozwijał on swoją sztukę walki przez większą część życia. W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku nauczał ją pod nazwą aiki bujutsu („sztuka walki aiki”), a następnie aiki budō („droga walki aiki”). W 1944 roku po raz pierwszy użył na jej określenie nazwy aikidō.

Aktualnie aikidō jest sztuką walki polegającą przede wszystkim na samoobronie. Techniki składają się głównie z rzutów oraz dźwigni (głównie na małe stawy tj. nadgarstki i łokcie) oraz uników i padów (ukemi). Oprócz walki wręcz, aikido zawiera także elementy walki bronią. W celach ćwiczebnych używane są bokkenjō oraz tantō. Trening polega na obustronnym wykonywaniu techniki, która polega na wejściu i przyjęciu ataku.

Karate

Karate
źródło: karate-polska.pl

Karate (空手道 – droga pustych rąk) jest sztuką walki pochodzącą z Okinawy, której korzenie wywodzą się z japońskiego kempo (szkoła Shorinji Kempo) oraz chińskiego boksu (szkoła Nahate). Za jej ojca uznaje się Gichin Funakoshi’ego, który to doprowadził do spopularyzowania się tej formy walki na całym świecie. Karate wszystkie swoje techniki opiera na bezpośredniej walce z przeciwnikiem bez użycia broni. Ćwiczący początkowo są nauczani podstaw (kihon), by z czasem przejść do wykonywania sekwencji ruchów (kata) w parach i w końcu do walki (kumite), która to utrwala i sprawdza nabytą wcześniej wiedzę. W dzisiejszych czasach karate jest postrzegane bardziej jako dyscyplina spotowa, w jakiej odbywają się zawody.

Kendō

Kendo
żródło: kendojidai.com

Kendō (剣道 – droga miecza) to japońska szermierka, bazująca na samurajskich technikach walki (kenjutsu). Bronią w sportowych pojedynkach są dziś bambusowe miecze (shinai), które zastąpiły ostrą, stalową broń. Zarówno treningi jak i zawody odbywają się w specjalnym stroju ochronnym (bōgu), stworzonym na wzór oryginalnej samurajskiej zbroi (yoroi). Podczas zawodów przestrzegany jest regulamin, ściśle określający obszar dopuszczalnych ciosów (głowa, krtań, przedramiona, korpus).

W trakcie pojedynku trójka sędziów obserwuje cały czas przebieg walki. Po zadaniu prawidłowego ciosu przez jednego z walczących, popartego mocnym okrzykiem (kiai) oraz zdecydowanym wypadem (fumi komi), sędziowie podnoszą jedną z flag pokazujących zawodnika, który jako pierwszy trafił i otrzymuje punkt. Samo trafienie, bez prawidłowo wykonanej techniki, może nie zostać w ogóle uznane. Dlatego też w kendō podczas treningów, kładzie się bardzo duży nacisk na precyzję i wykonanie każdego cięcia jako całości wszystkich czynności.

Kyūdō

Kyudo
źródło: kyudo.pl

Kyūdō (弓道 – droga łuku) czyli tradycyjna forma posługiwania się długim łukiem (yumi), wzorowana na praktykach japońskich samurajów. Jest sztuką celności, równowagi i opanowania, silnie związaną z wartościami filozofii zen. Dyscyplina ta jest traktowana głównie jako metoda duchowego i moralnego treningu. Początek drogi rozpoczyna się od nauki ceremonialnego przemieszczania się (kihon tai), prawidłowego naciągania łuku i oddawania strzału z bliskiej odległości do słomianego celu (makiwara). Wraz z dalszym rozwojem trenuje się strzelanie do celu oddalonego o większy dystans oraz prawidłową kontrolę oddechu oraz całego ciała. Samo strzelanie do celu nie jest oparte o zręczność łucznika, ale o pracę nad ciałem i umysłem jako całość.

Iaidō

Iaidō (居合道 – droga właściwego bycia) to styl dobywania miecza, którego początki można upatrywać w sztuce dobywania miecza (iaijutsu) zapoczątkowanej przez Hayashizaki Jinsuke Shigenobu około 400 lat temu. W porównaniu z innymi szkołami walki mieczem, iaidō skupia się głównie na obronie przed atakami z zaskoczenia. Nauczane techniki pozwalają nie tylko na szybką reakcję na atak (poprzez postrzeganie ruchów napastnika), lecz także umożliwiają pełne panowanie umysłowe nad zaistniałą sytuacją ataku (zanshin) oraz kontrolę nad agresorem bez jego zabijania.

Treningi odbywają się pojedynczo, przy użyciu stalowych lub aluminiowych mieczy treningowych. Adepci wielokrotnie powtarzając kata, uczą się odpowiedniej reakcji oraz dokładności cięć i ruchów. Dodatkowo, co rocznie odbywają się mistrzostwa, w których zawodnicy wykonują w parach układy. Układy te są ocenie przez trzech sędziów na podstawie wartości wizualnych oraz „ducha” i precyzji wykonania prezentowanych technik.

Judō

Judo
źródło: olesnica24.com

Judō (柔道 – droga ustąpienia) zostało założone przez Jigorō Kanō i wywodzi się od sztuki samoobrony o nazwie jū-jutsu, która ukształtowała się w okresie Edo. Techniki judō opierają się na rzutach (nage-waza), chwytach (katame-waza) oraz uderzeniach (atemi-waza). Te ostatnie występują tylko w tradycyjnym judō, gdyż sportowe związki nie zezwalają na ich użycie w zawodach. Filozofia tej sztuki walki opiera się głównie na użyciu pędu i siły przeciwnika przeciw niemu samemu. Dlatego też miękkość i ustępliwość jest tu najważniejsza.

Treningi są wykonywane w parach. Na początku trenujący uczą się przede wszystkim prawidłowych padów, które pozwolą im na bezpieczne przyjęcie rzutów. Dopiero po opanowaniu tej umiejętności przechodzi się do nauki chwytów i wykonywania rzutów z partnerem. Podczas treningów w grupie zaawansowanej występują także sparingi, które pozwalają sprawdzić całość nauczonego materiału w praktyce. Trening judō rozwija siłę oraz wyrabia formę i zmysł równowagi. Uczy strategii oraz walki w bezpośrednim kontakcie z stawiającym opór przeciwnikiem. 

Jūkendō

Jukendo
źródło: jukendo.world

Jūkendō (銃剣道 – droga ostrza broni palnej) jest nowoczesną sztuką walki podobną do kendō, lecz opartą o posługiwanie się bronią palną z ostrzem. Powstała w oparciu o francuskie systemy walki bagnetem oraz o japońską sztukę walki włócznią (sojutsu). Treningi odbywają się podobnie jak w kendo – w plastikowych ochraniaczach – zaś do walki używa się drewnianej, tępo zakończonej repliki strzelby (mokujū). Ćwiczenia odbywają się w parach poprzez wykonywanie poszczególnych kata. Techniki są ukierunkowane na ciosy w serce, krtań oraz lewą, dolną część ciała przeciwnika.

Naginata-dō

NaginataDo
źródło: battodo.pl

Naginata-dō (薙刀道 – droga naginaty) sięga korzeniami aż do IX wieku, kiedy to glewie (naginata) zostały użyte po raz pierwszy i docenione głównie jako broń niezwykle skuteczna przeciwko konnicy. Póżniej, gdy w bitwach zaczęto używać broni palnej, były stosowane przez wartowników, kobiety (do obrony domostwa) oraz mnichów-wojowników. Techniki naginata-dō zawierają: cięcia, pchnięcia, blokowanie i parowanie ciosów oraz zasłony. Istotną cechą tej sztuki walki jest symetryczność. Trenujący wykonują ćwiczenia po obu stronach ciała, co znakomicie poprawia ich zmysł równowagi.

Treningi odbywają się w parach poprzez wykonywanie poszczególnych kata. Do ćwiczeń używa się naginat zrobionych z bambusa, zabezpieczonych na końcach skórzanymi zaślepkami. W naginata-dō odbywają się również pokazy (engi) oraz turnieje (shiai). W trakcie pokazów, ocenia się prawidłowe wykonywanie kata całego zespołu. Turnieje zaś przebiegają podobne jak w przypadku kendō – gdzie dwóch zawodników staje naprzeciwko siebie w plastikowych ochraniaczach i próbuje zdobyć punkt poprzez uderzenie w jedną z dozwolonych części ciała (głowę, gardło, korpus, nadgarstki i golenie) swojego przeciwnika.

Shōrinji Kenpō

Kempo
źródło: shorinjikempo.pl

Shōrinji Kenpō (少林寺拳法 – metoda pięści klasztoru Szaolin) zostało założone w 1947 roku przez Dōshin Sō (Michiomi Nakano). Stworzył on swój system w oparciu o techniki walki z klasztoru Szaolin, japońskiego jujutsu oraz technik bazujących na aiki-jūjutsu szkół Daitō-ryū. Nauczanie składa się z trzech elementów: sztuki samoobrony, treningu umysłu oraz technik leczenia.

Trening technik samoobrony (hokei) jest realizowany poprzez sekwencje choreograficzne zwane embu, które przypominają formy kata w innych japońskich sztukach walki. Każde embu składa się z 6 części, w których to używa się serii miękkich (jūhō) i twardych (gōhō) technik. Podczas treningów w parach (kumi embu), zawsze jeden z ćwiczących jest stroną atakującą, a drugi broniącą się. Po wykonaniu całej sekwencji ich role się zmieniają. W sztuce tej nie istnieją zawody, ani inna forma rywalizacji sportowej.

Droga wojownika jest początkiem

Dzisiejsi wojownicy i wojowniczki mają z czego wybierać, jeżeli chodzi o bogactwo i dostępność różnych form i szkół walki. Mamy czasy pokoju i nie trenujemy już na potrzeby wojny. Podtrzymując dawne tradycje, nie tylko nie pozwalamy zapomnieć o duchu budō, ale również sami trenując codziennie, pokonujemy swoje wewnętrzne ja, by na co dzień być coraz to lepszymi ludźmi, którzy znają i doceniają wartość ludzkiego życia. Bo droga wojownika, raz rozpoczęta, nigdy się nie kończy…

Facebook
Twitter

Zobacz także:

Przewiń na górę